ฮิจรา (Hijra)  หมายถึงกลุ่มบุคคลที่มีอัตลักษณ์เพศหลากหลายภายใต้ประเพณีทางวัฒนธรรมเฉพาะกลุ่มในอินเดีย ปากีสถาน บังคลาเทศ และเนปาล ซึ่งมีประวัติยาวนานหลายร้อยปี และหลักฐานการมีตัวตนของคนกลุ่มนี้มาตั้งแต่สมัยอินเดียโบราณ

คัมภีร์ฮินดูสองเรื่องใหญ่อย่างรามายณะและมหาภารตะมีการกล่าวถึงตัวละครที่มีอัตลักษณ์เพศหลากหลาย เช่น พระราชาอิลา (Ila) ในรามายณะผู้สามารถเปลี่ยนเพศตามความประสงค์ และในมหาภารตะก็มีการกล่าวถึงชิคันดี (Shikhandi) ที่เกิดมาเป็นหญิงแต่กลายเป็นชายจากพรของพระศิวะ ตัวละครเหล่านี้มีผลต่อการยอมรับและการเข้าใจเรื่องอัตลักษณ์เพศในสังคมอินเดีย

ในสมัยอาณาจักรโมกุล กลุ่ม ฮิจรา มีบทบาทสำคัญหลายอย่าง ทั้งในการรับใช้ราชสำนัก เป็นนักร้อง นักดนตรี และทหาร และการมีบทบาทในหน้าที่เก็บภาษียังช่วยเสริมฐานะทางสังคมในช่วงนั้น

อย่างไรก็ตาม ในช่วงยุคล่าอาณานิคม บทบาทและการมองเห็นของ ฮิจรา ได้ถูกบิดเบือนจากกฎหมายของอังกฤษในปี 1871 ซึ่งกำหนดให้คนกลุ่มนี้เป็นผู้มีอาชีพผิดกฎหมายและเป็นพาหะของโรคติดต่อ ทำให้สถานะทางสังคมของฮิจราตกต่ำลง แม้กฎหมายนี้จะถูกยกเลิกหลังจากอินเดียได้รับเอกราช แต่อคติและการเลือกปฏิบัติยังคงมีอยู่

ในปี 2014 ศาลสูงสุดอินเดียได้ยอมรับกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศในทางกฎหมาย ทำให้กลุ่ม ฮิจรา มีสิทธิที่เท่าเทียมกับพลเมืองอื่นๆ แต่ในชีวิตจริง การเลือกปฏิบัติและความรุนแรงยังคงเป็นปัญหาที่ต้องเผชิญ

ปัจจุบันมี ฮิจรา ประมาณ 4-5 ล้านคนในอินเดีย ที่ใช้ชีวิตร่วมกันในชุมชนด้วยระบบเครือญาติและวัฒนธรรมเฉพาะกลุ่ม แม้จะยังคงสามารถประกอบอาชีพดั้งเดิม เช่น ร้องรำทำเพลง ให้พร และเรี่ยไรตามงานมงคล แต่หลายคนยังต้องหาเลี้ยงชีพด้วยการค้าประเวณีเพื่อความอยู่รอด

เรื่องราวของฮิจราสะท้อนให้เห็นถึงความท้าทายที่ผู้มีความหลากหลายทางเพศต้องเผชิญในสังคม ซึ่งไม่ได้มีเพียงแต่ในอินเดียเท่านั้น แต่เป็นประเด็นสำคัญในหลายประเทศ รวมถึงไทย แม้ว่าบริบททางสังคมและวัฒนธรรมจะแตกต่างกัน แต่กลุ่มคนที่มีอัตลักษณ์ทางเพศนอกกรอบของสังคมก็มักถูกตีตราและเลือกปฏิบัติ 

การทำความเข้าใจประวัติศาสตร์และชีวิตของฮิจรา จึงเป็นส่วนหนึ่งในการสร้างสังคมที่เปิดกว้างยอมรับความแตกต่างหลากหลายมากขึ้น ไม่ใช่แค่ในอินเดีย แต่ในทุกมุมโลก การเปิดพื้นที่ให้ทุกคนได้แสดงตัวตนและมีส่วนร่วมโดยเท่าเทียม คือหัวใจสำคัญของสังคมที่ยุติธรรมและน่าอยู่สำหรับมนุษย์ทุกคน